როგორ ვასწავლოთ ბავშვებს ხატვა – მარკ როთკოს მიხედვით

მარკ როთკოს ნახატები თუ გინახავთ, უზარმაზარი ტილოები სავსე უხვი, ნათელი ფერებით და გიფიქრიათ, ეს ხომ ბავშვსაც შეეძლო დაეხატა, ჩათვალეთ რომ როთკოს დიდი კომპლიმენტი გაუკეთეთ.

ბაშვების ფერწერის დიდი მოტრფიალე, როთკო, ცხოვრების ბოლომდე მათი სიხასხასით, ავთენტურობითა და ემოციური ინტენსივობით მონუსხული იყო. მან 20 წელი ხატვის მასწავლებელად იმუშავა ბრუკლინის ებრაელთა ცენტრში, შესაბამისად ბავშვის მხატვრობას კარგად იცნობდა. მისი მოსწავლეებისთვის, ბაღის ასაკიდან – 8 კლასამდე ბავშვებისთვის, როთქკო იყო უბრალოდ „როთქკი“ და არა ამომავალი ვარსკვლავი და აბსტრაქციული ექსპრესიონიზმის ფუძემდებელი. „ის, დათვივით საყვარელი, მეგობრული,  სკოლის უთბილესი წევრი იყო,“ იხსენებს მისი ყოფილი მოსწავლე მარტინ ლუკაშოკი.

როთკო, ბავშების ხელოვნების განათლებაში, დიდი მოაზროვნე იყო. მან, 1934 წელს, გამოსცა სტატია „ახალი ტრეინინგი მომავალი ხელოვანებისთვის და ხელოვნების მოყვარულთათვის“ და იმედი ჰქონდა, რომ წიგნსაც დაწერდა. თუმცა წიგნის დაწერა ვერ მოახერხა. მან დატოვა 49 ჩანაწერის ნაკრები, რასაც „ჯღაბნის წიგნი“ უწოდა, სადაც იგი დეტალურად აღწერს მისი პროგრესული პედაგოგიკის საფუძვლებს. ზუსტად ამ ნამუშევრიდან ამოვიღეთ 5 გაკვეთილი, რაც ყველა ხატვის მასწავლებელმა და მშობელმა უნდა იცოდეს.

გაკვეთილი 1 – ასწავლე მოსწავლეს, რომ ხელოვნება ექსპრესიის უნივერსალური ფორმაა, ისეთივე როგორიც საუბარი და სიმღერა

როთკო ასწავლიდა, რომ ყველას შეუძლია ხელოვანი იყოს, მიუხედავად  „ნიჭის“ არსებობის თუ პროფესიული განათლებისა. მხატვრის აზრით, ხელოვნება, ადამიანური ცხოვრებისეული გამოცდილების არსებითი ნაწილია. ბავშები,  როგორი ენთუზიაზმითაც ზღაპრებს და სიმღერებს იტაცებენ და ითვისებენ, ანალოგიურად შეუძლიათ მათი ვიზუალური დაკვირვებები და ფანტაზია გადაიტანონ ნახატში. შესაბამისად, ბავშვს თუ წავართმევთ ხატვის შესაძლებლობას, იგივე დანაშაულის ჩავდივართ მის წინაშე, როგორც მას რომ ლაპარაკის საშუალება არ მივცეთ.

როთკოსთვის, ხელოვნება ექსპრესიაა, ანუ შთაბეჭდილებების გამოხატვა ვიზუალურ ფორმაში, ისეთ ფორმაში, რომელიც ყველას ესმის. ბავშვები კი ამის კეთებას ბუნებრივად ახერხებენ. როთკო წერს „ბავშვებს აქვთ იდეები, თან კარგი იდეები, რომლებსაც ძალიან ნათლად და ლამაზად გამოხატავენ. მარტივად შეუძლიათ გაგვიზიარონ, რასაც თვითონ გრძნობენ. ანუ ბავშვის მცდელობა, რომ დახატოს, არსებითად უკვე ხელოვნების ნაწილია“.

გაკვეთილი 2 – არ ჩაუხშოთ ბავშვს კრეატიულობა აკადემიური მიდგომებით

როთკოს აზრით, ბავშვის ექსპრესიულობა მყიფეა. როდესაც მასწავლებელი ბავშვს გარკვეულ ჩარჩოებში სვამს და ხაზს უსვამს ტექნიკურ სრულყოფილებას, ბავშვის კრეატივი, ხელოვნებისთვის დამღუპველ კომფორმიზმში გადადის. „ის რომ ხატვით ვიწყებთ, ეს უკვე აკადემიური მიდგომაა“ გვიხსნის როთკო „უნდა ვიწყდებდეთ ფერით“.

მოსწავლეების ამგვარი გავლენებისგან დასაცავად, როთქკოს მარტივი სწავლის მეთოდი ჰქონდა შემუშავებული. ბავშვებს, თავიანთ ადგილზე ახვედრებდა ყველანაირ მასალას, დაწყებული ფუნჯებიდან დამთავრებული თიხით. ბავშვებს შეეძლოთ შეექმნათ, რაც მათ სურდათ ყველანაირი ინსტრუქციის გარეშე.

ამ მიდგომებით და მოქნილობით, როთკოს მოსწავლეებს უნიკალური და საკმაოდ განსხვავებული სტილი უყალიბდებოდათ, დაწყებული დეტალური ფერწერიდან დამთავრებული საოცრად ექსპრესიული ხელოვნებით. როთკოსთვის, შინაგანი სამყაროს გამოხატვის შესაძლებლობა გაცილებით უფრო ღირებული იყო, ვიდრე აკადემიური ოსტატობა.

გაკვეთლი 3 – მოაწყვეთ გამოფენები, იმისთვის რომ თვითდაჯერება შემატოთ ბავშვებს

„ვერასდროს ვერ ვხატავდი კარგად, მაგრამ როთკოს წყალობით სულ იმას ვგრძობდი, რომ რაღაც მნიშვნელოვანს ვქმნიდი, რაღაცას კარგს“ – ამბობს როთკოს ყოფილი მოსწავლე ჯერალდ ფილიპსი.

როთკოს აზრით, ხატვის მასწავლებლების საქმე, უპირველეს ყოვლისა ბავშვის თვითდაჯერების ამაღლებაა. ამ მიზნით მოსწავლეებისთვის არაერთი გამოფენა მოუწყვია ნიუ იურკში, მათ შორის, 1934 წელს, ბრუკლინის მუზეუმში. როდესაც როთკომ პირველი პერსონალური გამოფენა მოაწყო, თავის საკუთარ ნახატებთან ერთად, მოსწავლეების ნახატებიც გამოფინა.

ამ გამოფენებმა, როგორც მოსალოდნელი იყო, მოსწავლეებს დამატებითი სტიმული მისცა. როთკო, ამავდროულად, პუბლიკას  ბავშვების ხელოვნების პოტენციალს აცნობდა. გამოფენებმა, დიდი ეფექტი მოახდინა სხვა მხატვრებზე. როთკოს ერთი გზავნილი ჰქონდა კრიტიკოსებისთვის – “ხელოვნებას სჭირდება მხოლოდ და მხოლოდ ემოციური ინტენსივობა იმისთვის რომ წარმატებულად ჩაითვალოს”.

გაკვეთილი 4 – ხელოვნების ისტორიის სწავლება დაიწყეთ თანამედროვე ხელოვნებით (არა ძველი ოსტატებით)

საიდან უნდა დაიწყოთ ხელოვნების ისტორია? როთკოს მიხედვით: მოდერნიზმით.

მე-20 საუკუნის ხელოვნებით სწავლის დაწყება იმიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ბავშვებმა გაიცნონ მათთვის ნაცნობი სტილის მხავტვრები, იქნება ეს მატისი, პიკასო თუ ეივერი. ეს გენიოსი მხატვრები სრულიად თავისუფალნი არიან მოძველებული ტექნიკური ჩარჩოებისგან და სუფთა ვიზუალურ ექსპრესიით არიან გატაცებულნი. შესაბამისად, ეს მხატვრები ბავშვსა და ხელოვნებას შორის თარჯიმნები ხდებიან.

თუმცა, მოდერნისტი მხატვრების ნამუშევრებმა არ უნდა მოახდინონ გავლენა ბავშვის უნიკალური სტილის განვითარებაში. როთქო, ცნობილი ტილოების გადახატვის და მიბაძვის წინააღმდეგი იყო. „ხშირად ბავშვის ნამუშევარი, მასწავლებლის კრეატიულობის პრიმიტიული გამოხატულებაა,“ გვაფრთხილებს როთკო „თითქოს გავს ბავშვის ნახატს, მაგრამ ნახატში ჩანს, რომ არასწორი ინსტრუქციის გამო, ბავშვს გამოხატვის უნარი შეზღუდული აქვს“

გაკვეთილი 5 – იმუშავეთ რომ აღზარდოთ კრეატიული მოაზროვნეები და არა პროფესიონალი მხატვრები

როთკო თვლიდა, რომ მოსწავლეების კრეატიული ინსტინქტების წახალისების გარდა, მასწავლებელმა მოსწავლეს უნდა უბიძგოს საკუთარი თავის შეცნობისა და ემპათიის გაღვივებისკენ. ეს ყველაფერი, მისი რწმენით, უკეთეს ადამიანს აყალიბებს. როთკოს დიდად არ აღელვებდა თუ მისი მოსწავლეები პროფესიონალი მხატვრები არ გახდებოდნენ. როთკოს უნდოდა, რომ მის სტუდენტებს ხელოვნების ექსპრესიის შეფასება შესძლებოდათ.

„ბავშვების უმეტესობა უფროს ასაკში უკვე კარგავს ფანტაზიის უნარს“ ამბობს როთკო. „თუმცა ზოგი არ კარგავს და აგრძელებს სილამაზის დანახვას. იმედია, ჩემს კლასში ყოფნის 8 წელიწადი, ჩემს მოსწავლეებს საშუალებას მისცემს, რომ თავიანთი ბავშობის მხატვრული შთაბეჭდილებები სხვების ნამუშევრებში აღმოაჩინონ“

როთკოს საკუთარი კრეატიულობაც, შეიძლება ითქვას, რომ თავისი მოსწავლეების ექსპრესიულობით იყო შთაგონებული. მასწავლებლად მუშაობა როდესაც დაიწყო, როთკო ჯერ კიდევ ფიგურატიულ ტილოებს, ლანდშაფტებს, ქუჩებსა და ინტერიერებს ხატავდა. კარიერის დასასრულისკენ, როთკოს ნამუშევრები, თავიდან ბოლომდე აბსტრაქციის, ფერებითა და სიცოცხლით გაჟღენთილი ნამუშევრებით შემოიფარგლებოდა, რომლებიც, როთკოს იმედით, უფროსებსაც და ბავშვებსაც შთაბეჭდილებებით მონუსხავდა.