დავით აღმაშენებლის მონეტა

დავით IV აღმაშენებლის მეფობის პერიოდი საქართველოს პოლიტიკური და ეკონომიკური ძლიერების ხანადაა მიჩნეული. ჩვენი ქვეყანა იმ წლებში წინა აზიის გლობალური პოლიტიკის ერთ–ერთი წამყვანი და ანგარიშგასაწევი ძალა გახდა. მაშინ მეფის სახელით იჭრებოდა ვერცხლის მონეტები ბიზანტიურ სტილში, რომლებზეც გამოსახული იყო ვლაქერნის ღვთისმშობელი.

აღმაშენებლის მეფობის ბოლო წლებში საქართველოსა და აღმოსავლეთის ქვეყნებს შორის სავაჭრო ურთიერთობის გაცხოველებამ განაპირობა ფულის რეფორმის გატარების აუცილებლობა. საქართველოს სჭირდებოდა ახლო აღმოსავლეთის ქვეყნებში მიმოქცევისთვის ვარგისი მონეტები. მეფემ ვერცხლის მონეტები ჩაანაცვლა სპილენძით, მან საკუთარი სახელით მოჭრილ ფულზე არაბული დამწერლობა გამოიყენა, რათა, როგორც ისტორიკოსები ვარაუდობენ, მისი მონეტები არაბული სამყაროსთვის უფრო გასაგები და მისაღები გაეხადა და ასევე ეკონომიკურად წარედგინა საქართველო აზიის ბაზარზე.

მოგვიანებით აღმაშენებელმა უარი თქვა ბიზანტიურ ტიტულზე და 1118 წლის შემდეგ, როცა აიღო ლორე და გააუქმა ტაშირის სამეფო, სპილენძის მონეტა მოჭრა, რომელიც სტილით სრულიად განმარტოებით დგას ქართულ–ბიზანტიურ მონეტებთან შედარებით. მონეტის ავერსზე გამოსახულია საიმპერატორო სამოსში გამოწყობილი მეფე მარჯვენა ხელში კვერთხით, ხოლო მარცხენაში – სკიპტრით, სფეროთი, რომელიც ჯვრითაა დაგვირგვინებული. გამოსახულების მარჯვნივ და მარცხნივ ასომთავრული წარწერაა: „დთ/მფ“ (დავით მეფე). ასევე არის წარწერა რევერსზე: „ქდთმფეაფთქრნკხთსხთ“ (ქრისტე, დავით მერე აფხაზთა, ქართველთა, რანთა, კახთა, სომეხთა), რომლის შინაარსიც სრულად ასახავს ქვეყნის რეალურ პოლიტიკურ მდგომარეობას. უფრო მეტიც, ჩანს, რომ მეფემ ქვეყნის გაერთიანება სახელმწიფოს უმაღლეს იურიდიულ დოკუმენტზე – ფულზე დააფიქსირა.

მონეტაზე არ არის შემორჩენილი თარიღი, ასევე მასზე არ არის აღნიშნული ბიზანტიური ტიტული, მაგრამ მისი დათარიღება წარწერის შინაარსით შეიძლება. ცნობილია, რომ აღმაშენებელმა სომეხთა მეფის ტიტული ანისის გათავისუფლების შემდეგ 1123 წელს მიიღო, თავად მეფე კი 1125 წელს გარდაიცვალა, აქედან გამომდინარე მონეტა, სავარაუდოდ, 1123–1125 წლებში უნდა მოჭრილიყო.

1958 წელს საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ნუმიზმატიკის განყოფილების გამგემ დავით კაპანაძემ ცნობილი ქართველოლოგი დევიდ მარშალ ლანგის მიერ გამოგზავნილი ჟურნალი The Numismatic Chronicle მიიღო. მასში დაბეჭდილი იყო სტატია ბრიტანეთის მუზეუმში დაცული, დავით IV–ეს მიერ მოჭრილი უნიკალური მონეტის შესახებ. მონეტა ბრიტანეთის მუზეუმს 1857 წელს ენესკინელის III გრაფისგან, უილიამ ქოულისგან შეუძენია. შემდგომი 100 წლის განმავლობაში მონეტა მუზეუმის საცავში ინახებოდა. სავარაუდოდ, ის მანამდე საქართველოში შეიძინეს, თუმცა ზუსტი დეტალები უცნობია.

2019 წელს ბრიტანეთის საბჭოს, საქართველოს ეროვნული მუზეუმისა და ბრიტანეთის მუზეუმის თანამშრომლობის წყალობით მონეტამ ცოტა ხნით ჩვენს ქვეყანაში გადმოინაცვლა, როგორც ნაწილმა თემატური გამოფენისა, რომელზეც წარმოდგენილი იყო მეფე დავით აღმაშენებლის მიღწევები. ამჟამად ბრიტანეთის მუზეუმში დაცული ეს უნიკალური მონეტა არის ფასდაუდებელი ისტორიული წყარო და განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე აღმოჩენა საქართველოს ისტორიისთვის. მისი რეპროდუქციის შეძენა ჩვენს საიტზე შეგიძლიათ.